Niepokojące zachowania nastolatków – Najważniejsze aspekty okresu dojrzewania

W okresie dojrzewania młodego człowieka obserwuje się zmiany w zakresie rozwoju fizycznego, umysłowego oraz emocjonalnego. Przy zmianach intelektualnych u młodzieży intensywnie kształtuje się myślenie abstrakcyjne, refleksyjność, krytycyzm, słownictwo, wyobraźnia, twórczość oraz umiejętność dyskusji. Burza hormonalna, którą nastolatkowie przeżywają w sferze emocji – powoduje u nich labilność emocjonalną. Nawiązują oni bliższe relacje między sobą, tworzą pierwsze poważne związki partnerskie, co kształtuje ich dojrzałość uczuciową i przygotowuje do osiągnięcia kluczowych zadań rozwojowych. Bardzo duże zmiany dokonują się pod względem rozwoju tożsamości. Młody człowiek poszukuje swojej drogi i roli życiowej, poznaje siebie, poszukuje odpowiedzi na wiele pytań, podejmuje ważne, samodzielne decyzje. Nastolatek przejawia silną potrzebę kontaktu i akceptacji ze strony rówieśników, eksperymentuje, zdobywa niezależność. Ten okres jest tym samym egzaminem wychowawczym dla rodziców, zdanie których już nie jest tak znaczące dla dorastającego człowieka. Atrakcyjność i sprawność fizyczna jest bardzo istotna w oczach nastolatków, które bezpośrednio wpływają na ich poczucie własnej wartości.

Na co narażony jest młody człowiek?

Pracując w szkole i Poradni zauważyłam, iż coraz więcej młodych ludzi cierpi na depresję młodzieńczą. Okres dojrzewania to często czas eksperymentowania nie tylko z używkami – narkotykami, dopalaczami, czy alkoholem, ale i z Internetem szeroko rozumianym – social media, strony pornograficzne, nowoczesne technologie. Osoby bardziej wycofane, bądź niezrozumiane, nie znajdujące w otoczeniu akceptacji narażone są na uzależnienie od multimediów, uciekają w świat nowoczesnych technologii. Coraz więcej słyszymy o problemie cyberprzemocy. Kompleksy pod względem wyglądu fizycznego i niskie poczucie własnej wartości mogą prowadzić do wystąpienia zaburzeń odżywiania. Ciągłe poddawanie ocenie, walka z zasadami i wdrażanie często swoich odmiennych poglądów rzutuje na problemy szkolne, konflikty z rówieśnikami i nieporozumienia z nauczycielami. Nagromadzenie się trudności w życiu nastolatka, z czym nie potrafi sobie poradzić bez dodatkowego wsparcia, może skutkować pojawieniem się epizodów samookaleczenia lub prób samobójczych. Warto zauważyć, że każdy z wymienionych potencjalnych zagrożeń okresu dojrzewania łączy się z depresją, która jest przyczyną lub skutkiem pozostałych.

Przyczyny depresji:

• Nasilenie objawów buntu młodzieżowego;
• Złe postrzeganie samego siebie;
• Brak więzi – samotność;
• Czynnik genetyczny;
• Stosowanie substancji psychoaktywnych;
• Niska samoocena;
• Brak poczucia bezpieczeństwa
• Nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach stresujących;
• Słabe umiejętności społeczne;
• Wpływ środowiska;
• Czynnik genetyczny;
• Stosowanie substancji psychoaktywne;
• Trudna sytuacja rodzinna (rozwód, strata, zła sytuacja materialna);
• Przemoc, problemy szkolne, odrzucenie przez rówieśników;
• Brak czasu rodziców, zawyżone oczekiwania.

Warto zaznaczyć, że nie ma dolnej granicy wieku osób, które mogą cierpieć na depresję. Nie ma wpływu jeden czynnik – najczęściej to splot wielu okoliczności.

Kiedy można być zaniepokojonym?

• Drażliwość, chwiejność nastroju, impulsywność, pobudzenie psychoruchowe;
• Obniżony nastrój, apatia, niechęć do aktywności, które wcześniej sprawiały radość;
• Łamanie przyjętych norm społecznych;
• Wycofanie z relacji z rówieśnikami i rodziną, brak energii, bezczynność;
• Problemy z koncentracją, pamięcią, gorsze stopnie w szkole, pogorszenie zdolności intelektualnych;
• Brak apetytu, utrata wagi lub przeciwnie – objadanie się;
• Zbyt mało lub zbyt snu, nocna aktywność, niechęć do porannego wstawania;
• Narzekanie na nudę, poczucie beznadziei;
• Zaniechanie dbałości o wygląd;
• Krytycyzm wobec siebie, nadwrażliwość z powodu odrzucenia, poczucie winy;
• Narzekanie na bóle brzucha, głowy, inne dolegliwości fizyczne;
• Samookaleczanie się, odurzanie się;
• Zainteresowanie tematyką śmierci i samobójstw.

Kilka zdań jak rozmawiać z nastolatkiem?

• Powiedz dziecku, że widzisz niepokojące zmiany;
• Spytaj, czy jest coś, w czym mógłbyś pomóc?
• Nie zniechęcaj się, jeśli pierwsze próby nawiązania kontaktu wywołają opór.
• Bądź delikatny nie naciskaj.
• Jeśli trzeba, wróć do rozmowy za kilka dni.
• Postaraj się spokojnie wysłuchać.
• Powstrzymaj się od dawania rad czy szukania natychmiastowych rozwiązań.
• Nie bierz dosłownie wszystkiego, co mówi dziecko, zwłaszcza jeśli krzyczy, że cię nienawidzi.
• Nie bagatelizuj i nie umieszczaj przeżyć dziecka.
• Nie próbuj pocieszać na siłę.

Zdania klucze otwierające rozmowę:

• „Jestem przy Tobie”.
• „Nie ma nic złego w proszeniu o pomoc”.
• „Nie zostawię cię, jestem przy Tobie”.
• „Jak mogę ci pomóc?”
• „Nie rozumiem w pełni tego, co przeżywasz, ale bez względu na to jesteś dla mnie ważny
• „Potrzebujesz, żeby cię przytulić?”
• „Widzę, że Ci ciężko, to nie Twoja wina.”
• „Jesteś ważna/ważny i potrzebna/potrzebny”
• „Nie jesteś porażką”.
• „Jesteś czymś więcej niż opiniami na swój temat.”

Najważniejsze by nastolatek czuł się ważny i by nie bagatelizować tego co mówi.

Słowa które nie rozwiązują problemu, a wywołują awanturę:

• „Nie przesadzaj!”
• „Myśl pozytywnie!”
• „Zastanów się, inni mają gorzej”.
• „Weź się w garść!”
• „To Twoja wina!”
• „Przejdzie Ci”.
• „Znów zaczynasz?”
• „Nic Ci nie będzie!”
• „Weź się do nauki i nie wydziwiaj.”
• „Zawiodłaś/ Zawiodłeś mnie”.

W każdej sytuacji trzeba pamiętać, że stan bycia nastolatkiem nie trwa wiecznie, kiedyś minie i znów zaświeci słońce.

Opracowała: Agata Jacaszek