DYSLEKSJA– Co to? Dlaczego? Jak się objawia? ? Jak sobie z nią radzić?

Czytanie i pisanie należy do złożonych wyższych czynności psychicznych. U podstaw  ich nabywania leży sprawnie działający centralny układ nerwowy, a dokładniej przebieg procesów percepcyjnych i motorycznych.  Percepcja to nic innego jak odbiór tego, co słyszymy i widzimy, a motoryka to angażowanie odpowiednich grup mięśni potrzebnych do wykonania ruchów ręki, dłoni i palców. Bez prawidłowego, wzajemnego i ścisłego współdziałania funkcji percepcyjno-motorycznych nie jest możliwy proces czytania i pisania. Zakłócenie pracy i integracji tych funkcji wywołuje specyficzne kłopoty w opanowywaniu umiejętności czytania i pisania. 

Mówiąc  o zaburzeniach w funkcjonowaniu analizatora wzrokowego i słuchowego trzeba podkreślić, że nie chodzi tu o wady wzroku i słuchu. Istotą bowiem jest umiejętność analizy i syntezy wzrokowej oraz słuchowej, a także wzrokowe i słuchowe zapamiętywanie. One mają ogromne znaczenie w prawidłowym odczytywaniu i odwzorowywaniu liter, czy różnicowaniu dźwięków mowy i wreszcie pisaniu ze słuchu. Jeśli one zawodzą, dziecko nie potrafi prawidłowo posługiwać się literą jako znakiem graficznym. Ma trudności z zapamiętywaniem obrazów graficznych liter, rozróżnianiem ich, a później także zapamiętywaniem obrazów graficznych całych wyrazów. 

Symptomy zakłóceń w nabywaniu umiejętności czytania i pisania są określne jako specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu czy dysleksja rozwojowa. Pierwsze jej oznaki mogą zaistnieć już we wczesnym dzieciństwie, lecz najczęściej są spostrzegane dopiero w początkach nauki szkolnej lub w jeszcze późniejszym okresie edukacji. Stąd istotne staje się baczne zwracanie uwagi na przebieg rozwoju dzieci. Już przejawami ryzyka dysleksji u bardzo małego dziecka mogą być zaburzenia i opóźnienia rozwoju ruchowego i rozwoju mowy, np. bardzo wolno przebiegający rozwój ruchowy, czy pominięcie jakiegoś etapu w rozwoju ruchowym, a także spowolniony rozwój mowy, czy wady wymowy. U dzieci przedszkolnych mogą być to z kolei widoczne problemy takie jak: 

• kłopoty z uczeniem się wierszyków, piosenek, dni tygodnia, miesięcy, rozpoznawaniem i tworzeniem rymów,
• trudności z różnicowaniem głosek podobnie brzmiących, np. f-w, p-b, t-d oraz dzieleniem wyrazów na sylaby, głównie głoskują, nie mogąc dokonać syntezy wyrazu,
• zgadywanie po przeczytaniu pierwszego członu wyrazu, przekręcanie wyrazów, nie rozumiejąc sensu przeczytanego zdania,
• mała spostrzegawczość w dostrzeganiu szczegółów, wyodrębnianiu podobieństw i różnic,
• zwierciadlane pismo (litery i cyfry),
• problemy z prawidłowym odwzorowaniem prostych figur geometrycznych i szlaczków,
• problemy z koordynacją wzrokowo-ruchową, nieumiejętność sznurowania butów,
• problemy z posługiwaniem się nożyczkami,
• niezręczne rzucanie, łapanie i kopanie piłki,
• brak umiejętności skakania na jednej nodze, niezgrabne poruszanie się, bieganie, przeskakiwanie przeszkód, trudność z utrzymaniem równowagi,
• niechęć do nauki jazdy na rowerze, hulajnodze,
• brak orientacji w czasie i przestrzeni, trudności z określaniem stosunków przestrzennych,
• mylenie prawej i lewej ręki, często charakteryzuje je oburęczność.

Jeśli u dziecka występuje wiele z wyżej wymienionych objawów, to z dużym prawdopodobieństwem można mówić, że mamy do czynienia z dzieckiem z ryzyka dysleksji. Kolejne pojawiające się objawy będą już związane typowo z nauką szkolną i dotyczyć będą początkowo głównie języka polskiego, a z czasem najprawdopodobniej rozszerzą się na inne przedmioty. 

Rodzaj poszczególnych trudności związanych już typowo z czytaniem i pisaniem ujmuje się w trzech pojęciach: dysleksja, dysortografia, dysgrafia. 

Dysleksją określa się specyficzne trudności w płynnym czytaniu. Dysgrafia obejmuje trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, które przejawiają się popełnianiem różnego rodzaju błędów, w tym ortograficznych, pomimo werbalnej znajomości zasad. Natomiast dysgrafia dotyczy zniekształcenia strony graficznej pisma, czyli pismo jest brzydkie, trudne do odczytania nawet przez samego piszącego.

W praktyce oraz w wielu publikacjach terminu ,,dysleksja” używa się w szerszym znaczeniu- dla ujęcia wszystkich tych trudności łącznie. 

Diagnozowanie, czyli rozpoznawanie problemów w czytaniu i pisaniu powinno odbywać się w myśl zasady- im wcześniej tym lepiej, ponieważ im wcześniej wykryje się u dziecka trudności, tym łatwiej będzie mu można pomóc. Dlatego tak ważna jest obserwacja dziecka oraz szybka i zdecydowana reakcja.  Jeśli rodzic, nauczyciel w przedszkolu, nauczyciel klas początkowych zauważy niepokojące objawy, powinien szybko udać się do poradni psychologiczno-pedagogicznych po profesjonalną diagnozę. Tam psycholog i pedagog, a także w miarę potrzeb inni specjaliści, jak: logopeda, lekarz psychiatra, neurolog dziecięcy, okulista, laryngolog, dokonają wielospecjalistycznej diagnozy, dobiorą odpowiednią terapię i zalecą ćwiczenia pod kierunkiem terapeuty oraz te do wykonywania w domu pod kontrolą rodzica. 

Pomoc specjalistyczna udzielana dzieciom ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu jest nazywana terapią pedagogiczną. Kiedyś określano ją mianem reedukacji. Jest ona oddziaływaniem korekcyjno-kompensacyjnym ukierunkowanym na usprawnienie zaburzonych funkcji oraz wspomaganie funkcji dobrze rozwijających się, tak by stały się one wsparciem dla tych zaburzonych i w razie konieczności mogły je zastąpić. 

Stosowne przez terapeutę pedagogicznego odpowiednie metody pracy w ramach zajęć indywidualnych czy grupowych (maksymalnie 2-3- osobowych) są w stanie przyczynić się do ustąpienia trudności lub w znacznym stopniu je zminimalizują. Wpływają też korzystnie na poprawę motywacji do nauki, bo uczeń przestaje doświadczać negatywnych przeżyć związanych z niepowodzeniami szkolnymi.

Aleksandra Grzeszek